Pochodzenie nazwiska Leszkiewicz-Zenowicz-Olpienski

LESZKIEWICZ – białoruskie nazwisko, które powstało na skutek dodania do rdzenia przyrostka -wicz. Taki typ nazwiska jest stosunkowo szeroko rozpowszechniony w środkowej i zachodniej Białorusi, jak również na terytorium współczesnej Polski. Na analogiczne zasadzie zostały utworzone takie nazwiska jak Lewkowicz, Krawcewicz, Żdanowicz, Sakowicz, Tyszkiewicz i wiele innych.

Zgodnie z twierdzeniem białoruskiego językoznawcy, autora prac badawczych na temat antroponimii, profesora Mikołaja Biriły, nazwisko LESZKIEWICZ zostało utworzone od apelatywnej leksyki i, prawdopodobnie pochodzi od słowa „LESZKO”, co z kolei jest słowem pochodnym od słowa „LACH” (Polak). ЛЯХ (LACH) "паляк" (Нас., АУ). — Лях, Ляхаў, Ляхін, Ляховіч, ?Ляшэвіч; Ляшук; Ляшко, Ляшок, Ляшкоў, Ляшкевіч, Ляшковіч; Ляхоўскі. Бел. у ХVI-XVII стст. Лях. Ляшко (БА.І. 232-233; Туп.). У летапісе Ляшко з ХІ ст. (Туп.). Укр. ХV-ХVІІ стст. Лях, Ляшко (Туп.). СРП Ляхов, Ляхович, Ляховский, Ляховецкий.(Нас.,АУ — Насович И.И. Alfabetyczny spis słów pochodzących z aktów odnoszących się do historii Zachodniej Rosji (rękopisy)). (Туп.Тупиков Н.П. Słownik starorosyjskich nazw własnych. СПб, 1903.) (СРП — сучасныя рускія прозвішчы). Бірыла М.В. Беларуская антрапанімія. Мінск, 1969. стр.264.

Taka hipoteza ma swoje poparcie w dokumentach. Mimo to, że nazwisko Leszkiewicz pojawiało się już w pierwszej połowie XVI wieku (1515 roku niejaki Zenowij Siemionowicz Leszkiewicz otrzymał Olpień w darze od kniazia Fiodora Jarosławowicza) w trakcie spisu w 1795 roku wielu mieszkańców Olpienia zastało spisanych jako Zienowowicz Lezko …

Trudno też jest dokładnie określić, w którym roku i w jakich okolicznościach nazwisko LESZKIEWICZ po raz pierwszy powiązano z nazwiskiem ZENOWICZ. Przy czym połączenie to miało miejsce najprawdopodobniej już wówczas, gdy nazwisko ZENOWICZ miało własny przydomek – OLPIENSKI. Z drugiej strony powstanie nazwiska ZENOWICZ jest tak samo oczywiste jak i nazwiska LESZKIEWICZ. Jak udowadnia Mikołaj Biriła, pochodzi ono od męskiego imienia Zenon. Przez pewien czas w dokumentach wraz z imionami spotykane są takie warianty jak ZENOWOWICZ i ZENOWICZ, co bardzo przypomina dzisiejsze imiona odojcowskie (patronimikum). Prawdopodobnie w tamtych czasach w rzeczywistości nie było to jeszcze nazwisko we współczesnym rozumieniu a tylko część imienia, która wskazywała na ojca, dziadka lub założyciela rodu.

Charakterystyczne, że nazwisko ZENOWICZ w badanej przez nas miejscowości zazwyczaj wymieniane jest z przydomkiem – OLPIENSKI. Połączenie ZENOWICZ-OLPIENSKI występuje już w 1479 roku, kiedy księżna ANNA, wdowa po kniaziu Świdrygajło podarowała Olpień niejakiemu Zenowiczowi-Olpienskiemu. Kto wie, może właśnie wówczas księżna Anna nadała imię Olpienski komuś z Zenowiczów, jako wyróżnik spośród innych Zenowiczów.

Rzeczywiście, można z dość dużą dozą pewności mówić o historii powstania trzeciej części nazwiska. Uwzględniając fakt, iż procesy antroponimiczne w XVI-XVIII w. zachodziły bardzo dynamicznie, takie nazwisko jak Zenowicz mogło się pojawić w kilku miejscach niezależnie od siebie. Na przykład w historii białoruskiej stosunkowo szeroko znane jest nazwisko Zenowiczów-Deszpotów. Tak więc dla podkreślenia tożsamości i unikalności rodu Zenowicze z Olpienia prawdopodobnie dodali do swojego nazwiska określenie Olpienski, co wprost wskazywało na ich geograficzne pochodzenie i zapewne status majątkowy, na siedzibę rodu – okolice Olpienia. Do tej pory na terytorium rejonu Stolińskiego spotykało się nazwiska utworzone według tego samego schematu. Na przykład Werenicz-Stachowski (wieś Stachowo) lub Nozdryn-Płotnicki (wieś Płotnica).

Ciekawe, że przydomek OLPIENSKI w dawnych czasach na terytorium Białorusi w charakterze samodzielnego nazwiska nie występował. W każdym razie nie stwierdzono istnienia dokumentów, które by na to wskazywały. Jednak z tym przydomkiem związany jest inna kwestia. Prawdopodobnie z powodu sąsiedztwa Olpienia z miastem Pińsk litera ‘e’ zastała zamieniona na ‘i’. W efekcie końcowym otrzymaliśmy OLPINSKI. Dziś trudno jest stwierdzić, czy była to pomyłka pisarzy, dla których rzecz jasna znacznie bardziej znany był Pińsk niż maleńki Olpień, czy też celowe zniekształcenie samych nosicieli nazwiska w celu przypisania rodowi większego znaczenia. Możemy jedynie stwierdzić, że wariant, który wg mnie jednak jest niedokładny – ZENOWICZ-OLPINSKI jest najbardziej rozpowszechniony. (Z tego powodu na tej stronie w zależności od kontekstu będziemy używać obu wariantów).

Tak więc LESZKIEWICZ-ZENOWICZ-OLPIENSKI stały się jednym nazwiskiem, prawdopodobnie w wyniku ożenku ich nosicieli. Oba rody były szlacheckie, których honor i niezależność godne są pióra pisarza. Nie dziwne więc, że żadna ze stron po zawarciu małżeństwa nie zechciała rozstać się ze swoim nazwiskiem, co w efekcie końcowym dało początek trzeciemu – potrójnemu nazwisku. Kiedy to nastąpiło, historia milczy. Na marginesie należy podkreślić, że w Olpieniu i okolicznych wsiach równolegle funkcjonował zapis dwóch wariantów: ZENOWICZ-LESZKIEWICZ-OLPINSKI oraz LESZKIEWICZ-ZENOWICZ-OLPINSKI.

Aktualnie samodzielne jednoczłonowe nazwisko OLPINSKI występuje jedynie w Ameryce. Prawdopodobnie potomkowie LESZKIEWICZÓW-ZENOWICZÓW-OLPIENSKICH, którzy onegdaj wyemigrowali do Ameryki pozostawili sobie tylko jeden człon stosunkowo długiego nazwiska odziedziczonego po przodkach. Możliwe też, że jest też inne wytłumaczenie. Możliwe, że dzisiejsze anglojęzyczne nazwisko OLPINSKI w rzeczywistości jest pochodną polskiego nazwiska OŁPIŃSKI, które po białorusku czytane jest jako ОЛПІНЬСКІ a po rosyjsku ОЛПИНЬСКИ. A to już jest zupełnie inny ród, który pochodzi z Małopolski – wieś OŁPINY niedaleko miasteczka BIECZ.

Niestety aktualnie stosunkowo trudno jest spotkać na terytorium Białorusi człowieka noszącego pełne nazwisko Leszkiewicz-Zenowicz-Olpinski. We wsi Olpień pozostało zaledwie kilku mieszkańców, którzy w dowodach mają wpisane nazwisko Zenowicz-Leszkiewicz-Olpinski(a). Niektórzy mają wpis Zenowicz-Leszkiewicz. Dużo więcej nosicieli pełnego nazwiska mieszka za granicą, zwłaszcza w Polsce.

Nasi przodkowie zaczęli zatracać drugi i trzeci człon swojego nazwiska jeszcze kilka wieków wstecz, kiedy nie mogli potwierdzić swojego szlacheckiego pochodzenia i prawa do noszenia tego nazwiska. Szczególnie dramatycznie przebiegało to w latach po powstaniach początku i połowy XIX w. Władze Rosji po powstaniach przeprowadzały tak zwany rozbiór białoruskiej i polskiej szlachty i ci, którzy nie mogli okazać oryginałów nadania swoich przywilejów zostali zakwalifikowani jako jednodworcy1 i jednocześnie pozbawiani potrójnego nazwiska.

Drugi etap okrutnej walki przypadł na czasy władzy radzieckiej, zwłaszcza w latach stalinowskich. Po pojawieniu się w 1939 roku na terenach zachodniej Białorusi władzy radzieckiej nosicieli tego nazwiska jako pierwszych dosięgły represje. W rezultacie tego ludzie sami zrzekali się swojego wyjątkowego nazwiska zdradzającego ich szlacheckie pochodzenie, niszczyli dokumenty, żeby uniknąć represji i chronić swoje rodziny.

Również zażartował z naszego nazwiska proces emigracji. W każdym kraju próbowano i próbuje się je zapisać zgodnie z zasadami pisowni lokalnego języka i wymowy. Zobaczmy, co z tego wyniknęło.

Ponieważ nasi przodkowie na skutek przyczyn geopolitycznych mieszkali w Polsce i Rosji i używali odpowiednio języka polskiego i rosyjskiego, to początkowo powstały dwa zapisy nazwiska: : LESZKIEWICZ — po polsku i ЛЕШКЕВИЧ — po rosyjsku. Emigrując za ocean wychodźcy z Polski zachowali w nowym miejscu poprzednią pisownię nazwiska – LESZKIEWICZ. W znacznym stopniu wpływ na to miało wykorzystanie alfabetu łacińskiego. Natomiast ci, którzy przyjeżdżali z imperium rosyjskiego lub ZSRR, gdzie używana była cyrylica, zazwyczaj korzystali z bezpośredniego przekładu fonetycznego i zapisywali zgodnie z wymogami współczesnego języka angielskiego nazwisko jako LESHKEVICH.

Ponadto należy uwzględnić, że częstokroć nazwisko pisane było generalnie z błędami. Na przykład dostałem email od kobiety, która mieszka w USA. Nosi ona nazwisko LEOSZKIEWICZ ale wg jej słów, jej przodkowie pochodzili ze wsi Olpień, podczas gdy wiadomo, że we wsi Olpień nikt nie nosił nazwiska LEOSZKIEWICZ. Oznacza to, że jej aktualne nazwisko jest wynikiem zwykłego błędu urzędnika wydziału naturalizacji, który dwa wieki temu źle usłyszał albo odczytał to, co do niego mówił albo co mu pokazał imigrant z Europy.

Dotąd prowadziliśmy rozmowę tylko po rosyjsku, polsku i angielsku. Przejdźmy do białoruskiego, który daje nam jeszcze jeden wariant i tym samym istotnie komplikuje badania genealogiczne wprowadzając niepotrzebny zamęt. Zgodnie zasadami języka białoruskiego, które wymagają żeby w pierwszej sylabie przed akcentem litera ‘e’ przechodziła w ‘я’ (ja), otrzymujemy białoruskojęzyczny wariant ЛЯШКЕВІЧ – LASZKIEWICZ – nazwiska, które, jak już wiemy, po rosyjsku pisze się ЛЕШКЕВИЧ – LESZKIEWICZ. Na nieszczęście po takiej transformacji wariant białoruskojęzyczny staje się całkowicie tożsamy z nazwiskiem, które po rosyjsku pisze się ЛЯШКЕВИЧ a w zapisie łacińskim – LASZKIEWICZ. Jest to również ród szlachecki, stosunkowo rozpowszechniony na Białorusi, który posiada własny herb. Ale jest to zupełnie inny ród, mimo że po białorusku oba te nazwiska będą brzmieć tak samo i mieć identyczny zapis.

A teraz spróbujmy przetłumaczyć nasze nazwisko z języka białoruskiego na współczesny angielski zgodnie z aktualnie używaną na Białorusi metodyką tłumaczenia. Otrzymamy jeszcze jeden dość niezwykły wariant – LIASHKEVICH. Dokładnie taki anglojęzyczny wariant jest wpisany do mojego paszportu, co częstokroć zaskakuje moich przyjaciół z zagranicy, którzy z trudem starają się zrozumieć, w jaki sposób LESZKIEWICZ mógł stać się LIASHKEVICH-em.

Na zakończenie kilka słów o wariantach nazwisk, które funkcjonują w innych językach: niemiecki - LESCHKEWITSCH i LESCHKEWITZ, litewski - LEŠKEVIČINE, LEŠKEVIČIUS i LEŠKEVIČ.

Drodzy przyjaciele! Wiele z tu napisanego to moje przypuszczenia zaledwie w niewielkiej części skonstruowane na podstawie dokumentów. Całkiem możliwe, że ktoś ma jakieś swoje wersje lub nawet dokumenty na potwierdzenie innego pochodzenia nazwiska. Piszcie, proszę. Będę wdzięczny za kontakt. Przecież tylko tak możemy dojść prawdy.

-----------------------------------

1 - (J e d n o d w o r z e c , ros. odnodworcy) - tak zwano, w odróżnieniu do rolników poddanych (krjepostnych), wolnych włościan. Po upadku Polski w zaborze rosyjskim zażądano legitymacyj szlachectwa, a ponieważ szlachta zagonowa, mieszkająca na Litwie, Białorusi, Podolu i Ukrainie, nie mogła się „wywieść“ z szlachectwa, zostali „szaraczkowie“ zaliczeni do jednodworów, a zlali się zupełnie z włościaństwem po 1868, z chwilą zniesienia poddaństwa.

-----------------------------------

Bardzo wdzęczny za pomoc w tłumaczeniu tej strony na język polski Panu Onisimie Cocchałaszwili.